Hoe je met je pijn omgaat, is hoe je met je pijnlijke emoties omgaat

Deze blogpost kan hier en daar een beetje pijn doen. En om eerlijk te zijn, dat vind ik prima. Ik gun je je pijn. Ik zou het vreselijk vinden als je een volledig pijnvrij leven zou hebben, want dan zou je allerlei kansen mislopen om te kunnen leren en te groeien.

Maar laten we beginnen bij het begin. Wat is pijn? En pas als we die begrijpen, kunnen we pas kijken naar pijnlijke emoties. Ik neem je even mee in hoe je pijn ervaart, voordat we bij het echte interessante stuk komen: Wat jouw pijn ervaring en pijngedrag zeggen over hoe jij met je emoties omgaat en patronen opbouwt.

Wat is pijn?

Pijn is voor iedereen wat anders. En dat heeft niet een met je pijngrens te maken. Pijn bestaat uit verschillende lagen. Tussen een pijnprikkel (bijvoorbeeld een speldeprik) en jouw pijngedrag zitten allerlei mechanismen en patronen die bepalen hoe jij reageert.

Dit is de volgorde waarin pijn meestal optreedt:

1. Pijnprikkel registratie: een zenuwuiteinde registreert een sensatie die gezien wordt als pijnprikkel,
2. Prikkelverwerking I: de zenuw geeft een elektrisch signaal door naar je hersenen, deze wordt in je ruggenmerg in meer of mindere mate doorgegeven,
3. Prikkelverwerking II: het stroompje komt aan in je lage hersenen, ook deze bepalen weer of ze de prikkel sterker of zwakker doorgeven,
4. Pijnervaring: Het pijnsignaal komt aan in dat deel waar je bewustzijn zit en vervolgens bepaal je hoe erg je deze pijn vindt,
5. Pijngedrag: Afhankelijk van je staat en je patronen kies je (onbewust) een gedrag wat je vindt passen bij jouw pijnervaring.

Het bizarre is dat op elk niveau een afweging plaats vindt hoe ‘erg’ de pijn is. Misschien heb je een lichte pijnprikkel, maar wordt deze zodanig verwerkt en ervaren dat het voelt als helse pijn. Om vervolgens dit niet te laten zien in je pijngedrag…

Erge pijn, of niet?

Stel je nu voor dat je een prikkel krijgt. Laten we een voorbeeld nemen: je hebt kiespijn. Meestal is dit een pijnprikkel die je over de hele dag waarneemt. Maar wat bepaalt uiteindelijk hoe heftig je deze pijn ervaart?

Laten beginnen op punt 1, de registratie van de pijnprikkel. Als je op één plek pijn hebt, dan zal deze prikkel normaal worden doorgegeven. Echter, als je al een pijnprikkel had op een plek er net naast, dan zijn de zenuwuiteinden al extra gevoelig geworden. Op de nieuwe pijnplek zal de prikkel dan ook sterker worden geregistreerd.

Technisch verhaal, maar simpel gezegd: Als je al ergens pijn hebt, en je drukt er op zal de pijn van het drukken erger geregistreerd worden dan normaal.

Dan komen we bij stap 2 en stap 3. Hier wordt het interessant. Want hier gaan we bepalen in welke mate we deze prikkel gaan doorgeven. Gaan we alle focus leggen op deze pijn, of geven we het signaal niet eens door?

Heb je ooit gehad dat je aan het sporten was, je zat midden in een wedstrijd. En net voordat je een goal kunt maken, of net voor de finish ga je door je enkel heen. Dat je dan toch nog doorloopt tot over de finish, en je pas dan de pijn voelde?

Van die voetballers die getackeld worden, eerst nog een goal maken, maar vervolgens door de pijn niet meer overeind kunnen komen? Dat is geen schwalbe. Dat is hoe je prikkelverwerking loopt.

Jouw lichaam bepaalt hoe belangrijk het is dat je de pijn voelt. Ben je aan het wegrennen voor een leeuw, of ben je bijna bij de finish, dan is pijn ergens in je lichaam alleen maar een afleiding en kun je het beter niet voelen.

Aan de andere kant, heb je chronische stress en is je lichaam al uitgeput, dan vind je lichaam het juist super belangrijk dat je die pijn voelt en zal hij veel sterker worden doorgegeven.

Dus voordat jij bewust wordt van de pijn (stap 4), is deze al erger of minder geworden.

Pijnervaring: Wat vindt je van je pijn?

En dan voel je ineens de pijn. Maar ook dan voelt iedereen hem anders. Maak je je snel druk over je gezondheid, dan voel je hem sterker. Zit je lekker in je vel, maak je veel oxytocine (knuffelhormoon) aan, voel je hem minder. Werd er toen je kind was van elk pijntje een heel verhaal gemaakt, dan zal je hem waarschijnlijk sterker voelen. Heb je het gevoel dat de wereld tegen je is? Dan voel je hem ook sterker.

Alleen al door van een arts te horen krijgen dat je pijn niets ernstigs is, kan er voor zorgen dat je minder pijn voelt. Maar ook het bekende ‘kusje er op’ kan je pijnervaring verminderen.

Jouw idee van pijn bepaalt hoe je hem ervaart.

Pijngedrag is aangeleerd

Je gedrag is vervolgens weer een heel ander punt. En staat bijna helemaal los van hoe sterk je hem voelt.

Je kunt heel hevige pijn voelen, maar er niets van laten merken. Of je voelt maar een klein beetje, maar loopt meteen te sippen. Bij kleine kinderen zie je dit heel duidelijk. Als ze druk aan het spelen zijn en ineens vallen, zie je ze eerst naar hun ouders kijken hoe die reageren en daarna beginnen ze pas te huilen, of spelen ze lekker verder.

Je leert hier al een eerste vorm van je pijngedrag aan. In de rest van je leven wordt dit gedrag verder gefinetuned.

Je vertoont het gedrag wat sociaal wenselijk is en wat je iets oplevert.

Zo heb je de type stoere man, die ongeacht hoeveel pijn hij voelt dit absoluut niet zal laten zien aan zijn vrienden. Maar misschien zodra hij thuis komt bij zijn vriendin zielig op de bank in elkaar zakt.

Bij zijn vrienden wil hij laten zien dat hij stoer is. Dat geeft hem status, of zorgt ervoor dat hij bij de groep hoort. bij zijn vriendin helpt het zielig doen om aandacht van haar te krijgen. Het zorgt ervoor dat ze extra lief is voor hem. Secundaire ziektewinst wordt dat ook wel genoemd.

Hoe doe jij het?

Als je dit nu weet, is het wel eens leuk om te kijken hoe jij zelf met pijn om gaat. Hoe ervaar je het? Voelt het snel heftig aan, of voel je er weinig van. Vertel je aan iedereen hoe erg de pijn is die je voelt (misschien wel op een stoere toon), of probeer je het absoluut niet te laten zien?

En nog mooier, als je weet dat je pijnervaring los staat van hoeveel pijnprikkels je hebt, misschien kun je dan wel door de pijn toe te staan en te focussen op de andere gevoelens in je lichaam je pijnervaring verminderen.

Maar wat heeft dat te maken met pijnlijke emoties?

Om te beginnen mogen we met deze kennis inzien dat er niet zoiets is als een pijnlijke emotie. Er zijn wel emoties, maar of deze pijn doen, is iets wat afhankelijk is van het verhaal wat wij onszelf vertellen over deze emotie.

Stel je voor dat je bent opgegroeid met een dominante vader. Die op de momenten dat hij ineens boos werd, ook hardhandig werd. Dat kan het heel goed zijn dat jij jezelf aangeleerd hebt dat boos worden slecht is. En misschien mag jij van jezelf dan niet meer boos voelen.

Zodra je vervolgens wel een keer boosheid voelt, ben je snel geneigd dat als veel erger te ervaren dan het misschien hoeft te zijn.

Dit gaat ook op voor de emoties van anderen. Als iemand in je omgeving ineens heel boos doet, kan het zijn dat dit jou niets uitmaakt. het kan ook zijn, dat je dit als heel erg ervaart. Het kan je zelfs een gevoel van pijn opleveren.

Als je in je verleden een overtuiging hebt opgebouwd dat een bepaalde emotie negatief is, dan mag die er niet zijn. Is die er toch wel, dan voelt je die ook heftiger. Mogelijk zelfs als pijnlijk.

Emotionele pijn door anderen

Dit is ook de reden waarom je soms heel makkelijk gekwetst kunt worden door het gedrag van een ander. Het gedrag van iemand in je omgeving wordt door jou onbewust vergeleken met eerdere ervaringen. Waren die ervaringen pijnlijk, dan wordt de huidige situatie ook als pijnlijk gezien.

Ik weet van mezelf dat ik wat minder goede ervaring heb gehad met vriendinnetjes in mijn jeugd. Dus zodra een nieuw vriendinnetje in het weekend niet wou afspreken omdat ze ging stappen met haar vriendinnen, voelde ik meteen pijn. Eerdere vriendinnetjes waren in zulke situaties vreemd gegaan, dus mijn brein koppelde mijn oude ervaringen direct aan mijn huidige situatie.

Ik voelde direct een pijnlijke eenzaamheid en jaloezie richting mijn toenmalige vriendin, ondanks dat zij hier geen enkele aanleiding toe gaf.

Hoe je met pijn om gaat is hoe je met ‘pijnlijke’ emoties om gaat

Uiteindelijk leer je dus gedurende je leven wat je van pijn vindt, en hoe je er mee om gaat. Je ervaring en je gedrag zijn volledig gekleurd door al je overtuigingen.

Bij elke pijn zul je een bepaald gedrag vertonen. Als je het heel erg plat slaat zou je kunnen zeggen dat er drie manieren van om gaan met pijn zijn:

1. “Ik kan het hebben”, dit zijn de types die de pijn verbijten. Die vinden dat ze het aan moeten kunnen. De ‘sterken’. Deze mensen spannen zich vaak helemaal aan en gaan als het ware het gevecht aan met de pijn, met als doel te winnen.
2. “Ik ben er niet”, dit zijn de mensen die vluchten van hun pijn. De pijn is overweldigend en ze willen dit zo min mogelijk voelen. Soms proberen ze de aandacht te verleggen, door op zoek te gaan naar iets wat comfort brengt. Dat kan zijn lekker eten, roken, drinken, maar ook aandacht vragen kan een manier zijn om de pijn minder te hoeven voelen.
3. “Pijn mag er zijn”

Die laatste manier is mooiste.

Op het moment dat je de pijn loopt te verbijten, ben je heel veel spanning in je lichaam aan het creëren. Je houdt letterlijk en figuurlijk de pijn vast. Hierdoor blijf je ook in de emotie die je op dat moment voelt hangen. Je bent niet in staat om te voelen wat er achter je emotie zit. Om te voelen wat de echte oorzaak is. Niet de ervaring die je nu hebt, maar de bron van je overtuigingen.

Wat we al eerder zeiden, je overtuigingen bepalen hoe erg je je pijn ervaart. Door je pijn te verbijten, blijf je in je huidige gevoel hangen. Je komt er niet achter in hoeverre wat je voelt veroorzaakt wordt door de pijnprikkel en in hoeverre door jouw verhaal wat je er om heen hangt.

Hetzelfde geldt voor de tweede manier. Door zo ver mogelijk van de pijn weg te gaan kun je ook niet zien wat er echt is. Het enige wat je ziet is jouw pijnervaring, en niet de daadwerkelijke pijnprikkel, of het verhaal wat je er om heen hangt.

Het mag er zijn

Pas als je de derde manier kunt toepassen kun je leren van je pijn. Zodra je kunt ervaren dat het niets meer is dan een prikkel die in je systeem verwerkt wordt, ontstaat er ruimte. Zodra je ziet dat het jouw verhaal is die bepaalt hoe erg je het ervaart, kun je het loslaten.

Het enige probleem is… het is vaak prettiger om de pijn te voelen, dan om je verhaal onder ogen te komen.

In het voorbeeld van mijn ervaring met vriendinnetjes… het is makkelijker om van mijn toenmalige vriendin te eisen dat ze het weekend met mij doorbrengt, dan om het verhaal waarom die situatie zo pijnlijk voor me is te zien. Dan moet ik namelijk erkennen dat ik veel pijn ervaren heb door eerdere vriendinnen. Niet alleen voel ik die pijn weer, maar ik besef me dan ook dat het altijd mogelijk is om weer die pijn te gaan voelen. Ik heb namelijk geen controle op mijn vriendin (of tegenwoordig mijn vrouw). Dus ik kan geen zekerheid creëren dat ik nooit meer die pijn zal voelen.

Door los te laten en te voelen. Door alles er te laten zijn, zal ik veel meer voelen dan ik op dat moment misschien voel. Door de pijn er te laten zijn, zal deze misschien eerst veel groter worden.

Maar zodra ik dat doe, kan ik het verhaal wat ik er bij heb loslaten. En dan blijft uiteindelijk alleen prikkel over.

Als er alleen een pijnprikkel is, zonder verhaal, dan heb je er geen last meer van.

En dat is makkelijk gezegd als je zoals ik de afgelopen weken met heftige kiespijn rondliep. Zelfs na de wortelkanaalbehandeling liep ik nog halve nachten met mijn hoofd tegen de muren te slaan om maar wat minder te voelen :-).

Maar op de momenten dat het me lukte om de pijn toe te laten. De momenten dat ik mijn verhalen los kon laten. Het verhaal dat ik dit zou moeten kunnen hebben, het verhaal dat mijn lichaam gezond zou moeten zijn en geen kiespijn hoort te hebben, het verhaal dat dit mij aangedaan wordt en ik er slachtoffer van ben… op die momenten dat ik dit los kon laten was het alleen nog maar pijn.

En pijn is prima.

Het zijn de verhalen die het erg maken.

Zoals een boeddhistische monnik me ooit zei: “The pain is easy, thinking about it is hard”.